Bộ GTVT vừa có tờ trình dự án cao tốc Bắc – Nam phía Đông giai đoạn 2021 – 2025. Theo đó, cần 124.619 tỉ đồng để đầu tư 9 dự án thành phần và giải phóng mặt bằng 3 dự án, tổng chiều dài 729 km.

Chính phủ vừa hoàn thiện Dự thảo Tờ trình báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đầu tư xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc – Nam phía Đông, giai đoạn 2021-2025 (giai đoạn 2) gửi Quốc hội.

Theo đó, để nối thông tuyến cao tốc Bắc – Nam cần đầu tư thêm 12 dự án thành phần, dài khoảng 729 km với số tiền là 154.527 tỷ đồng, trong đó vốn nhà nước tham gia khoảng 73.495 tỉ đồng.

Tuy nhiên, Chính phủ cho hay, nguồn lực nhà nước khó khăn, nếu đầu tư ngay toàn bộ 12 dự án sẽ ảnh hưởng đến kế hoạch triển khai đầu tư các dự án đường bộ cao tốc quan trọng quốc gia khác, như: Vành đai 4 vùng Hà Nội, vành đai 3 TPHCM, cao tốc Châu Đốc – Cần Thơ – Sóc Trăng, cao tốc TPHCM – Chơn Thành…

Chính phủ cũng đánh giá, tại khu vực miền Trung, do địa hình hẹp, đường bộ đã có Quốc lộ 1, đường Hồ Chí Minh, đường ven biển, đường sắt và quy hoạch đường sắt tốc độ cao. Với năng lực hiện nay có thể đáp ứng nhu cầu vận tải đến khoảng năm 2028.

Vì vậy, Chính phủ đề xuất giai đoạn 2021-2025 đầu tư hoàn thành 9/12 dự án thành phần với chiều dài 552 km. Với 3 đoạn cuối để thông toàn tuyến cao tốc Bắc – Nam trước mắt ưu tiên giải phóng mặt bằng và chuyển tiếp đầu tư hoàn thành trong giai đoạn 2026-2030.

Với phương án này, tất cả 9 dự án thành phần đều đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (PPP), loại hợp đồng BOT. Tổng mức đầu tư dự án khoảng 124.619 tỷ đồng, trong đó vốn nhà nước 61.628 tỷ đồng (gồm vốn đầu tư công trung hạn và vốn Quốc hội đồng ý bổ sung cho dự án) và 62.991 tỷ đồng vốn tư nhân (trong đó vốn tự có của nhà đầu tư chiếm 15% tương đương 9.448 tỷ đồng, còn lại huy động tín dụng).

Sau khi hoàn thành, 9 đoạn cao tốc mới sẽ đảm bảo nối thông với đường Hồ Chí Minh hiện có.

Góp ý cho dự thảo trên, Ngân hàng Nhà nước nhận thấy vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư chiếm khoảng 15% tổng vốn nhà đầu tư huy động (9.448/62.991) là rất thấp. Như vậy, nguồn vốn của dự án phụ thuộc lớn vào tiền ngân sách và vốn vay, sẽ khó huy động được tín dụng. Thực tế, theo Ngân hàng Nhà nước, 3 đoạn BOT cao tốc Bắc – Nam đang triển khai dù vốn tự có của nhà đầu tư chiếm 20%, nhưng vẫn khó huy động vốn tín dụng. Vì vậy, đơn vị này để xuất tăng tỷ lệ nguồn vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, theo Ngân hàng Nhà nước, các dự án BOT giao thông có vốn đầu tư lớn, thời gian thu phí kéo dài, trong khi ngân hàng chủ yêu huy động vốn ngắn hạn cho vay dài hạn. Thực tế, vừa qua các dự án BOT giao thông không đạt doanh thu so với phương án tài chính ban đầu và tỷ lệ nợ xấu tăng cao. Đến hết tháng 6/2021, nợ xấu BOT, BT giao thông tăng gấp hơn 4 lần so với tỷ lệ nợ xấu chung cho vốn vay đối với nền kinh tế. Do vậy, các tổ chức tín dụng rất thận trọng trong việc xem xét tài trợ các dự án BOT giao thông mới.

5 năm tới hoàn thành 552 km

Theo Bộ GTVT, để hoàn thành tuyến đường bộ cao tốc Bắc – Nam phía Đông, giai đoạn 2021 – 2025 cần đầu tư toàn bộ 12 dự án thành phần, chiều dài khoảng 729 km (không gồm 12 km đoạn Hoà Liên – Tuý Loan đang triển khai theo dự án riêng và 15 km cầu Cần Thơ, giai đoạn 2 dự kiến 2026 – 2030).Theo tính toán sơ bộ, toàn bộ 12 dự án thành phần đầu tư giai đoạn phân kỳ (quy mô 4 làn xe) theo phương thức PPP, tổng mức đầu tư khoảng 154.527 tỉ đồng, trong đó vốn nhà nước khoảng 73.495 tỉ đồng.Tuy nhiên, nguồn vốn ngân sách nhà nước dự kiến bố trí cho dự án khoảng 47.169 tỉ đồng. Chưa kể, theo dự báo nhu cầu vận tải, một số đoạn như Bùng – Vạn Ninh và Vạn Ninh – Cam Lộ (qua Quảng Trị) nhu cầu thấp hơn so với các đoạn khác.Vì thế, Bộ GTVT đề xuất giai đoạn 2021 – 2025 đầu tư hoàn thành 9/12 dự án thành phần cao tốc Bắc – Nam, chiều dài 552 km (gồm các đoạn: Bãi Vọt – Vũng Áng (Hà Tĩnh), Quảng Ngãi – Nha Trang, Cần Thơ – Cà Mau). Đồng thời, triển khai trước công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư 3 dự án thành phần còn lại trên đoạn Vũng Áng (Hà Tĩnh) – Cam Lộ (Quảng Trị), dài 177 km theo hình thức đầu tư công. Tổng mức đầu tư khoảng 124.619 tỉ đồng, trong đó vốn nhà nước khoảng 61.628 tỉ đồng.Đối với phần vốn nhà nước còn thiếu (khoảng 11.867 tỉ đồng) để triển khai đầu tư 3 dự án thành phần trên đoạn Vũng Áng (Hà Tĩnh) – Cam Lộ (Quảng Trị), Chính phủ sẽ rà soát, cân đối trong tổng thể nguồn vốn nhà nước bố trí cho ngành giao thông vận tải giai đoạn 2021 – 2025, trường hợp khó khăn sẽ chuyển tiếp sang giai đoạn 2026 – 2030.

Đề xuất cơ chế đặc thù

Về huy động vốn của nhà đầu tư, Bộ GTVT đề xuất, vốn chủ sở hữu tạm xác định trong phương án tài chính bằng 15% tổng vốn nhà đầu tư huy động, ngoài ra vốn vay 85%. Thời gian thu phí hoàn vốn các dự án từ 17 – 32 năm.Trước đó, 3 dự án PPP trên tuyến cao tốc Bắc – Nam, giai đoạn 2017 – 2020 có thời gian thu phí hoàn vốn chỉ từ 16 – 18 năm, vốn nhà nước tham gia bình quân khoảng 54% tổng mức đầu tư.Lý giải điều này, Bộ GTVT cho rằng, các dự án giai đoạn 2021 – 2025 thời gian thu phí dài hơn, do mức vốn tham gia của nhà nước thấp hơn. Cụ thể, thời gian thu phí bình quân khoảng 24,8 năm, trong đó có 3 dự án thành phần đoạn Quảng Ngãi – Hoài Nhơn, Cần Thơ – Hậu Giang và Hậu Giang – Cà Mau có thời gian thu phí hoàn vốn trên 25 năm; vốn nhà nước tham gia không quá 50% tổng mức đầu tư.Bộ GTVT đề xuất cơ chế chia sẻ doanh thu theo luật PPP, áp dụng khi doanh thu giảm dưới 75% so với mức doanh thu trong phương án tài chính quy định tại hợp đồng, nhà đầu tư được điều chỉnh mức giá phí, kéo dài thời gian thu phí hoặc nhà nước bù bằng nguồn dự phòng ngân sách nhà nước.Tiến độ thực hiện gồm khâu chuẩn bị đầu tư, thực hiện dự án từ năm 2021 và cơ bản hoàn thành năm 2025; các dự án thành phần trên đoạn Vũng Áng (Hà Tĩnh) đến Cam Lộ (Quảng Trị) hoàn thành trước năm 2030.Đáng chú ý, Bộ GTVT kiến nghị, với một số đoạn tuyến đường bộ cao tốc quy hoạch đi trùng với đường Hồ Chí Minh đã đầu tư phân kỳ giai đoạn 1, cho phép triển khai theo phương thức PPP và thu phí trực tiếp từ người sử dụng dịch vụ để hoàn vốn; không tính giá trị phần đường đã đầu tư phân kỳ giai đoạn 1 trong phần vốn nhà nước hỗ trợ xây dựng công trình.Đồng thời, đề xuất giao Chính phủ xem xét, quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng đối với từng dự án thành phần trước khi phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi, quyết định mức vốn, tỷ lệ vốn nhà nước tham gia đối với từng dự án thành phần.Đặc biệt, trường hợp hình thức huy động PPP không thành công (không tìm được nhà đầu tư, hoặc quá 12 tháng nhà đầu tư không huy động được vốn vay), Chính phủ sẽ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định việc chuyển đổi hình thức đầu tư.

9 dự án cao tốc Bắc – Nam phía Đông dự kiến triển khai giai đoạn 2021-2025 gồm:

Bãi Vọt – Hàm Nghi, Hàm Nghi – Vũng Áng, Quảng Ngãi – Hoài Nhơn, Hoài Nhơn – Quy Nhơn, Quy Nhơn – Chí Thạnh, Chí Thạnh – Vân Phong, Vân Phong – Nha Trang, Cần Thơ – Hậu Giang, Hậu Giang – Cà Mau.

3 dự án thành phần ưu tiên giải phóng mặt bằng và thực hiện đầu tư hoàn thiện giai đoạn 2026 – 2030 gồm:

Vũng Áng – Bùng, Bùng – Vạn Ninh, Vạn Ninh – Cam Lộ.